Dvorci Srbije
Vladičanski dvor
Novi Sad
Vladičanski dvor se nalazi samom kraju Zmaj Jovine ulice u Novom Sadu, na raskršću sa ulicom Nikole Pašića i Dunavskom, ali predstavlja suštinski kraj slepe Zmaj Jovine i njen trijumfalni završetak. Dvor predstavlja jedno od najvrednijih arhitektonskih dela u Novom Sadu, i najčešći je motiv na razglednicama i fotografijama turista iz Novog Sada.
Prvi episkopski dvor u Novom Sadu sagradio je vladika Visarion Pavlović 1741. godine u neposrednoj blizini tek izgrađene Saborne crkve. Glavna fasada bila je okrenuta ka jednom zabarenom rukavcu Dunava, u pravcu današnje Riblje pijace. O velikom «smradu i dreki» mnogobrojnih žaba i nedostatku čistog vazduha i Sunca, kao o velikom problemu gospode bačkih episkopa, pisao je kasnije, krajem 19. veka, u svojim sećanjima, hroničar varoši Mihajlo Polit-Desančić. Utisak je da upravo zbog navedenih problema i nije bilo nekog većeg žaljenja kada je dvor srušen u mađarskom bombardovanju sa Petrovaradina juna 1849. godine, kada je stradao i veći deo Novog Sada. Sačuvan je njegov opis iz vremena kada je na vladičanskom prestolu stolovao Jovan Jovanović, krajem 18. veka. Aksentije Marković je, po tom opisu, izradio skice za zidani ikonostas i zidne slike, 1803. godine. U starom Dvoru bili su potrtreti Petra Velikog, ruske carice Jelisavete, Marije Terezije, Josifa II, Karla IV, Evgenija Savojskog, grofa Goergija Brankovića i episkopa Visariona, vedute Carigrada i Praga, uramljene mape, te uramljene predstave Pećke patrijaršije i Hilandara.
Pitanje gradnje novog dvora pokrenuto je odmah 1849. godine, ali se na dvor dugo čekalo. Projekat je izradio čuveni arhitekta Vladimir Nikolić 1899. godine, ali ga nije potpisao, što umesto njega čini Ferenc Rajhl, isti onaj koji je bio poznat po palati u Subotici. Ovo je urađeno zbog prašine koja se digla oko toga što je navodno patrijarh Georgije Branković protežirao svoje kumče Nikolića. Da bi se prašina slegla, Nikolić je ustupio svoj plan Rajhlu. Sam je to vrlo jednostavno prokomentarisao: «Napravio sam plan, Rajhl je potpisao, dvor se gradi i mirna Bačka». Dvor se ispostavio kao Nikolićevo remek-delo. Rajhl je nadgledao građevinske radove.
Njen neobičan izgled nastao je kao posledica uticaja pravila koja su bila uspostavljena u bečkom klubu profesora Teofila Hanzena čiji je Nikolić bio član. Tako je fasada pored simbioze vizantijskih i istočnjačkih arhitektonskih i dekorativnih elemenata, poprimila i elemente srpskih srednjovekovnih manastira (bifore i trifore). Fasada je obložena finom ornamentikom u vidu pčelinjeg saća. Parapletne ploče ispod prozora i dekoracija iznad prozora nose ornamente srpskih srednjovekovnih manastira, pa se zato smatra da je Dvor građen u «pseudonacionalnom stilu». Korišćenje mešavine stilova, od srednjovekovnog vizantijskog, do italijanske renesanse i romanike, bilo je u duhu «savremene hanzeatike». Posebno su upečatljive lampe od kovanog gvožđa. Na fasadi se nalazi grb Eparhije bačke. Kartuša sa grbom je prenesena sa starog Dvora, gde je bila čudom sačuvana, a uradio ju je novosadski rezbar Aksentije Marković, 1803.
Velika rezidencija bačkog episkopa završena je 1901. godine prilikom čega je vladika Mitrofan Šević upriličio prigodnu svečanost. Kao gosti, pored mnogih uvaženih ličnosti, bili su i patrijarh srpski, njegovo prvosveštenstvo gospodin Georgije Branković, zatim Pavle Peter kao predstavnik austrougarskih vlasti i Ilarion Ruvarac, veliki srpski književnik, duhovnik i istoričar.
Danas fasada Vladičanskog dvora privlači poglede prolaznika. Bifore na prozorima podsećaju na one čuvene studeničke, a romantični duh fasade upotpunjuje ambijent starog gradskog jezgra. Danas se u ovom zdanju nalazi sedište episkopa bačkog gospodina Irineja Bulovića, jednog od najškolovanijih sveštenika Srpske pravoslavne crkve i profesora na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu.
Ispred dvora, na mestu nekadašnjeg krsta od ružičastog mermera (premešten u portu Saborne crkve) nalazi se spomenik Jovanu Jovanoviću Zmaju postavljen 1984. godine. Pesnik je predstavljen u prirodnoj veličini u trenutku svoje šetnje koju je za života obavljao svakodnevno istim sokakom.
U dvoru se nalazi i dvorska kapela koja je služila za bogosluženja i ruskoj emigraciji do Drugog Svetskog Rata. Ikonostas u dvorskoj kapeli je oslikao slikar A. Avenev. Zidove velike trepezarije na spratu je oslikao Vladimir Predojević, scenama iz Novog zaveta. Saborna pravoslavna crkva „Svetog Đorđa“ je izgrađena 1903. godine. Dvor je 2007. godine obnovljen i nalazi se u perfektnom stanju, a ponovna rekonstrukcija koja je privukla pažnju zbog kontroverzne zamene originalnih pločica tanjim, izvršena je 2020. godine.
Dvor je evidentirano kulturno dobro. Ulaz u dvor nije dozvoljen bez prethodne najave crkvenim vlastima.
