Dvorci Srbije
Dom Narodne skuštine
Sokobanja
Dom Narodne skupštine, sedište Narodne skupštine Srbije, izgrađen je na zemljištu omeđenom Takovskom ulicom, Trgom Nikole Pašića i Vlajkovićevom ulicom, u neposrednoj blizini Starog i Novog kraljevskog dvora i Kraljevske bašte (danas Pionirski park), sa kojim čini arhitektonsko-funkcionalni kompleks. Građen je između 1907. i 1936.
Istorija njegove izgradnje, uz brojne prekide i modifikacije projekta i uz učešće najznačajnijih narodnih arhitekata prve polovine 20. veka, simbolično oslikava burnu istoriju i parlamentarni život srpske države, a zatim i a jugoslovenske. Prvobitna zgrada Narodne skupštine, koja je stajala na mestu sadašnjeg bioskopa „Odeon” (na uglu ulica Kraljice Natalije i Kneza Miloša), bila je skromna zgrada, projektovana po uzoru na građevine sekularne balkanske arhitekture. Kada je Srbija stekla nezavisnost i status kraljevine, skroman izgled zgrade bio je nedostojan parlamenta jedne suverene države. Za novo zemljište izabrano je nenaseljeno područje „stočne pijace uz Batal džamiju”, koje se graničilo sa izgrađenim delom grada. Izabran je ovaj lokalitet koji je u prošlosti izazivao velike polemike u javnom mnjenju, zbog blizine mesta održavanja Velike narodne skupštine Srbije 1830. godine, u kojoj je donešen sultanov edikt (Hatišerif) o pravima srpskog naroda i pravo nasleđivanja kneževskog prestola. Takođe, mnogi su smatrali da je bogohulno na mestu džamije graditi novi objekat, iako su neki u tome videli simbolizam oslobođenja od Turske.
Ministarstvo građevina je 1892. godine naručilo izradu projekta za novu skupštinsku zgradu arhitekti Konstantinu Jovanoviću (1849 – 1923), koji je svoje majstorstvo u projektovanju reprezentativnih objekata već bio pokazao projektom Narodne banke Srbije i sa brojne zgrade javne manifestacije koje su već održane u austrougarskoj prestonici. Međutim, zbog nemirnih političkih prilika i finansijskih problema, izgradnja je odložena za nekoliko godina, nakon čega je 1901. godine angažovan arhitekta Jovan Ilkić (1857 – 1917), pobednik ponovljenog konkursa za zgradu Narodne skupštine.
Posle usvajanja novog ustava, Kraljevina Srbija je počela da ima dvodomni parlament, te je novi projekat ispunio uslove nakon izmena programa, po kome bi se u zgradi pod jednim krovom nalazili Narodna skupština, Senat i Državni savet, kao i zajedničke prostorije, kancelarije i odgovarajući broj kancelarija. Međutim, po opštoj kompoziciji, prostornoj organizaciji i osnovnim elementima stilsko-arhitektonskog rešenja, Ilkićev projekat se u velikoj meri oslanjao na Jovanovićeve crteže iz 1892. godine. Zbog očigledne sličnosti ova dva projekta, kritika javnosti nije nedostajala, i ona je dovela u pitanje autentičnost autorstva te je usledio novi poziv za konkurs koji bi zahtevao izgradnju zgrade parlamenta u nacionalnom stilu.
I pored toga što je u međuvremenu 1903. godine došlo do dinastičke promene i proglašenja novog ustava, kojim je parlament ponovo postao jednodoman, od Ilkićevog projekta se nije odustalo. Zvaničan početak radova proslavljen je polaganjem prvog kamena 27. avgusta 1907. godine u prisustvu kralja Petra I Karađorđevića i prestolonaslednika Đorđa, poslanika i diplomatskog kora. U povelji, koja je tom prilikom ubačena u temelj, našla su se imena kralja, arhiepiskopa i glavnog arhitekte – Jovana Ilkića. Izvođenje radova povereno je poznatom beogradskom izvođaču Vasi Tešiću.
Burni istorijski događaji tokom naredne decenije uslovili su da se zgrada do kraja Prvog svetskog rata uzdigne samo do visine prvog sprata. Formiranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca je rezultiralo potrebom za novim modifikacijama projekta jer prethodne više nisu bile dovoljne. Smrću arhitekte Ilkića 1917. godine, izvođenje radova, koji su uključivali ne samo prepravke i prepravke prvobitnog projekta već i spasavanje izgubljenih planova, povereno je sinu autora i arhitekte kraljevskog Ministarstva građevina Pavlu Ilkići. 1920. godine, prema obnovljenom projektu, gradnja je nastavljena do 1926. godine, kada je ponovo stala.
Odluka da se krene u sledeću fazu projekta doneta je posle smrti kralja Aleksandra Karađorđevića 1934. godine, kada je za sve radove zaduženo Arhitektonsko odeljenje Ministarstva građevina. Glavni rukovodilac ovog odeljenja bio je ruski arhitekta Nikolaj Krasnov (1864-1939). Bio je prava osoba za rad na projektima nekih od najznačajnijih zgrada u prestonici (poput današnje zgrade Vlade), zbog svog dugogodišnjeg tridesetogodišnjeg iskustva u reprezentativnim projektima javnih zgrada, zahvaljujući čemu je stekao zvanje „Arhitekta Ruske carske palate” a zatim i „akademski arhitekta”.
Krasnov je predstavio projekat unutrašnje dekoracije sa svim detaljima, kao što su razrada prozora i vrata, štuko dekoracija, drveni paneli, ukrasne metalne šipke i dizajn nameštaja. Palata Narodne skupštine završena je i osvećena 18. oktobra 1936. godine u prisustvu kralja Petra II Karađorđevića, dvadeset i devet godina od početka izgradnje.
Zgrada parlamenta je zamišljena i izvedena kao monumentalna, reprezentativna i samostalna građevina, sa simetričnom osnovom. Strogo poštovanje akademskih principa iz vremena njegovog projektovanja bilo je prikladniji izraz za palatu te funkcije i značaja. Centralnom projekcijom zgrade dominira portik sa trouglastim timpanonom, oslonjen na kolosalne stubove, na koji počiva elegantna kupola sa lanternom na vrhu. Spoljna modelacija objekta sa rustikalnom razradom podruma u zelenom ripanjskom kamenu, oblikom prozora i pilastra koji se protežu duž dve centralne visine i završavaju balustradanim vencem – sve to upućuje na neorenesansne modele i neobarok.
Nažalost, kompletna heraldička dekoracija predviđena originalnim projektom, kao ni skulpturalna dekoracija na bočnim stranama, nikada nisu izvedene. Jedina urađena plastična dekoracija su medaljoni koji predstavljaju Atinu, Perikla, Demostena i Cicerona na bočnim izbočinama, rad vajara Đorđa Jovanovića. Dekoracija iznad portala, skulptura anđela sa bakljom i maslinovom grančicom, rađena je po nacrtu vajara Petra Palavičinija. Dekorativna ograda sa stilizovanim lusterima, postavljena 1937. godine, prema Krasnovljevom projektu, bila je sastavni deo ekološkog rasporeda zgrade. Jedan segment ograde činile su dve stražarske kućice sa stilizovanim uličnim svetiljkama na vrhu. Ograda je ostala sve do 1956. godine, kada je uklonjena radi preuređenja Trga Marksa i Engelsa (danas Trg Nikole Pašića). Pored monumentalnog pristupnog stepeništa, 1939. godine postavljena je skulpturalna kompozicija „Igrali se konji vrani“, rad vajara Tome Rosandića.
Program unutrašnjeg uređenja skupštinske zgrade podrazumevao je posebno opremanje reprezentativnih službenih prostorija, Velike i Male sale, sale za sastanke i službenih kancelarija. Svečani izgled vestibula krunisanog kupolom, sa polihromnim zidovima i stubovima, pilastrima, nišama i lođama, potcrtava dekorativni mermerni pod. Snažan simbolički karakter ovog prostora obeležen je heraldičkim simbolima i skulpturama vladara. Veliki foaje, poznat i kao „soba za razgovor“, predstavlja centralni prostor parlamenta i ukrašen je štukaturama i niskim reljefom. Veliko Parlamentarno veće, koje se nalazi u desnom krilu zgrade, prvo je projektovano za 200, a zatim, nakon izmene projekta, za 400 poslanika. Na suprotnom krilu, levo, nalazi se mala prostorija za rad Senata. U obe prostorije, takođe u prostoriji Veća ministara, zidovi su obloženi štukaturom, dok je sav nameštaj od oraha.
Dva para simetričnih belih mermernih stepenica povezuju prizemlje i gornje prostorije, a njihovu dekoraciju upotpunjuju dve bronzane statue, personifikacije Pravde i Prosvete, uz grbove Kraljevine. Unutar sprata izdvajaju se prostorije za administrativne i finansijske odbore i biblioteku, jednu od najlepših prostorija u parlamentu.
Dizajn Krasnovljevog nameštaja odražava ukus tadašnje beogradske obrazovane klase. Zidove Sabora krasi i dvadesetak fresaka, koje su tokom 1937. godine oslikali poznati jugoslovenski dekorativni slikari. Izgradnja reprezentativnog sedišta Narodne skupštine podstakla je proces evropeizacije i emancipacije kulture u srpskom građanskom društvu, približavajući je najsavremenijim svetskim tokovima u oblasti monumentalne javne arhitekture. Pored značaja kontinuiteta svoje funkcije od izgradnje do danas, Narodna skupština je bila svedok i najvažnijih događaja političkog života u jugoslovenskoj i srpskoj istoriji. Zbog svoje arhitektonske, istorijske, kulturno-umetničke vrednosti, Narodna skupština je od 1984. godine klasifikovana kao spomenik kulture.
